Yapay zeka, yalnızca modern dünyayı değil, aynı zamanda antik çağları da yeniden şekillendiriyor. Yanan papirüs rulolarından çürüyen çivi yazısı tabletlerine kadar, gelişmiş algoritmalar sayesinde insanlık tarihinin daha önce hiç bilinmeyen sayfaları ortaya çıkarılıyor. Bu teknolojiler, geçmişte kaybolmuş bilgileri gün yüzüne çıkararak, araştırmacılara yüzyıllardır erişilemeyen veriler sunuyor.
Herculaneum Papirüsleri ve yapay zekanın gücü
Antik Roma döneminden kalma Herculaneum papirüsleri, MS 79 yılında Vezüv Yanardağı’nın patlamasıyla yanarak karbonlaşmıştı. Yüzyıllardır fiziksel olarak açılamayan bu rulolar, yapay zeka sayesinde okunabilir hale geliyor. 2023 yılında başlayan Vesuvius Challenge projesi, bu konuda önemli bir dönüm noktası oldu. Proje kapsamında kullanılan yapay zeka modelleri, yanan papirüslerin yüzeyindeki mürekkep izlerini algılayarak, metinlerin dijital olarak açılmasını sağladı.
Yapay zeka algoritmaları sayesinde papirüslerden elde edilen ilk metinler, antik Yunan filozof Philodemus’a ait olduğu düşünülen müzik ve duyu konularındaki felsefi bir esere işaret ediyor. Uzmanlar, bu keşfi “büyüleyici” ve “tarihi bir an” olarak nitelendiriyor. Bu yöntem, sadece Herculaneum papirüsleri için değil, aynı zamanda Ortaçağ kitap ciltlerinde ya da eski Mısır mumya sargılarında gizlenen metinler için de umut vadediyor.
Yapay zeka, sadece fiziksel olarak erişilemeyen metinler üzerinde değil, aynı zamanda dil açısından zorluklar barındıran antik kaynaklar üzerinde de etkili oluyor. Örneğin, Mycenae dönemine ait Linear B yazılarından günümüze kalan az sayıdaki tablet, yapay zeka destekli modeller sayesinde daha kolay yorumlanabiliyor. Bu modeller, eksik harfleri tamamlayarak metinleri daha okunabilir hale getiriyor.
Benzer şekilde, Kore’nin Joseon hanedanından kalan ve Hanja adı verilen eski bir yazı sistemiyle yazılmış on binlerce makale de yapay zeka ile modern Koreceye çevriliyor. Bu çalışmalar, geçmişte çevirisi on yıllar sürecek devasa metin arşivlerini birkaç yıl içinde erişilebilir kılmayı hedefliyor.
Yapay zekanın antik metinlere olan katkıları, araştırmacılar için yalnızca metinlerin okunabilir hale gelmesinden öte, yeni sorular sorma fırsatını da beraberinde getiriyor. Daha önce sadece uzmanların hayal gücüyle sınırlı olan keşifler, artık algoritmaların geniş bilgi havuzuyla destekleniyor. Bu durum, hem geçmişi anlamamızı hem de tarihsel verilerle yeni bağlantılar kurmamızı sağlıyor.
Yapay zeka ile birlikte, “görünmeyen kütüphane” olarak adlandırılan metinlerin gün yüzüne çıkarılması, insanlık tarihine dair yepyeni bir perspektif sunuyor. Herculaneum papirüsleri gibi daha önce ulaşılamaz sanılan kaynaklar, modern teknolojinin sınırlarını zorlayarak tarihçilerin hizmetine sunuluyor.
